KADINLARDA İDRAR KAÇIRMA

Prof. Dr. Ayşe Karan
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon A.D.

• Doktora gidene kadar neler yapalım?
• Doktora gidecek ama ameliyata gitmeyecek durumlar nelerdir?
• Egzersiz yapmayı biliyor muyuz?
• Hangi durumlarda telaşlanalım ya da rahat olalım?

Değerli Hastalar,

İdrar kaçırma kadınlarda önemli bir toplum sağlığı sorunudur. Kadının yaşam süresini çok etkilemez, ancak yaşam kalitesini bozar, ilerleyen yaşla birlikte görülme sıklığı artar. Yaşa bağlı olarak genellikle idrar torbasının kontrol dışı kasılarak içindeki idrarı uygunsuz zaman ve mekanda boşaltması söz konusudur. Hasta tuvalete çok zor yetişir, genellikle yetişebilmek için koşar ya da tuvalete gidene kadar idrarını kaçırır. Bu tip idrar kaçırmaya sıkışma tipi idrar kaçırma denir. Daha erken yaşlarda görülen idrar kaçırma ise doğumdaki yumuşak doku zedelenmelerine bağlı olarak genital bölgedeki ön grup kasların zayıflaması neticesinde ortaya çıkar. Hasta bu durumda aksırdığı zaman ya da öksürünce istem dışı idrar kaçırdığını söyler. Bu tip idrar kaçırmaya stres tipi idrar kaçırma denir.

Sıkışma tipi idrar kaçırmada, hasta bu tip kaçırmayı azaltmak için idrar torbasını boş tutmak ister ve sürekli tuvalete gider, 15 dakikada bir tuvalete gidebilir. Böyle bir durumda hastadan tuvalete gitme aralıklarını sürekli artırmasını isteriz. Hasta bu araları önce 20 dakika, sonra 10-15 dakika artacak şekilde giderek artırır ve 2 saate kadar ulaşılır. İdeali 3-4 saate ulaşmaktır. Hasta asla tuvalete koşmaz, sakince yürür, sıkıştı ise oturur ya da sırtüstü yatar. Genital bölgesine bir ped ya da yastık ile basınç uygular, zihnini tuvaletten başka bir şey ile meşgul etmelidir. Güzel bir tatil düşleyebilir ya da sevdiği biri ya da manzarayı gözünün önüne getirebilir. Bu tip idrar kaçırma yeme içme alışkanlıkları ile de çok ilişkili olduğundan çok aşırı sıvı tüketimi sakıncalı olabileceği gibi, az sıvı almak ta doğru değildir. İdeali günde 1,5- 2 litre sıvı tüketmektir. Aynı şekilde aşırı çay ve kahve tüketiminden kaçınılmalıdır. Özellikle bunların gece alınması hastayı sık sık uykudan uyandırarak uyku kalitesini de bozar. Sıkışma tipi idrar kaçırma genellikle stres ile artar, altta depresyon gibi moral bozukluğu yatabilir. Bu nedenle psikolojik rahatlama önemlidir, gerekirse uzman desteği alınmalıdır. İdrar kaçırmanın bu tipinde asıl tedavi şekli bu önlemlerin yanı sıra, idrar torbasındaki kasılmaları engelleyecek ilaçların kullanımıdır. Yan etkileri ya da başka bir hastalığı nedeniyle bunları kullanamayan hastalarda fizik tedavi doktorunun kontrolünde fizik tedavi uygulanabilir. Bu tip idrar kaçırma durumunda ameliyat endikasyonu hemen hemen hiç yoktur, bu tarz bir kaçırmanız var ise emin olmadıkça ameliyat önerilerine dikkatli bir şekilde yaklaşmanız ve iyice tetkik edilmeden bunu kabul etmemeniz gerekmektedir. Yine hastaların yaptığı bir başka doğru olmayan yaklaşım bunun yaşlanmanın normal bir sonucu olduğunu kabul etme ve doktora gitmemedir. Evet yaşlanma ile vücutta oluşan değişiklikler bunu kolaylaştırır ama hiç biri çözümsüz değildir, doktora gidip bilgi ve gerektiğinde tedavi alınmalıdır.

Stres tipi idrar kaçırmada doğum çok önemli bir faktördür. Bu nedenle uygun doğum şekli önemli olduğu gibi, doğumdan sonra zayıflamış kasların güçlendirilmesi de son derece önemlidir. Eğer oluşan bozukluk ameliyatı gerektirecek kadar ağır değil ise fizik tedavi yöntemleri ve egzersiz ile bu kaslar güçlendirilebilir. Egzersiz kas gücü kendi kaslarını kasabilecek kadar kasları iyi olan hastalara önerilir. Eğer bunu yapamayacak kadar kasları zayıf ise o zaman fizik tedavi ile uyarı vererek egzersiz yaptırılır. Burada bu ayırımı iyi yapmak kas gücü artışının çabuk olması açısından da önem arzeder. Demek ki her hastaya fizik tedavi şart değildir, hasta kaslarını kendi de çalıştırabilir. Bu ayırımı yine kadın doğum doktoru ile beraber çalışan fizik tedavi uzmanı yapmalıdır. Bu tarz idrar kaçırmayı, aşırı kilo ve kabızlık ile sigara kullanımına bağlı uzun süreli öksürük tetiklemektedir, bunlar ile gerekli önlemler alınmalı ve gerektiğinde tedavi edilmelidir.

Egzersizlerin nasıl yapıldığını daha açık bir şekilde özetleyecek olursak: Alt genital bölgedeki kaslar idrar çıkış yolunu desteklemekte, karın içi basıncı arttığı zaman idrar kaçışını engellemektedir. Bu kasların zayıfladığı durumlarda bu olamamakta ve hasta idrar kaçırmaktadır. Hastanın egzersiz yapabilmesi için en önemli şart dışarıdan uyarı olmaksızın kaslarını kasabilmesidir. Egzersiz yapacak hasta tamamen ön grup kaslarına konsantre olmalı ve diğer kaslarını kasmamalıdır. Egzersiz esnasında özellikle karın kasları ve bacak kasları aşırı bir şekilde kasılmakta ve gereksiz enerji harcandığı gibi, kaslarda yorgunluk oluşarak kas gücü artışı gecikmekte veya olmamaktadır. Bir diğer önemli sakıncası karın kasları kasıldığı zaman alt genital grup kaslar zayıf olduğu için idrar kaçağının kolaylaşmasıdır. Bu kaslar gaz kaçırma veya idrar yapma ihtiyacımız olduğunda kastığımız kaslardır. Kaslarımızı algıyabilmenin bir başka yöntemi, idrar yaparken bunu durdurmak istediğimizde kastığımız kaslardır. Bu kaslara iyice konsantre olmalı ve 10 sayana kadar kasmalıyız, 20 sayana kadar da dinlenmeliyiz. Kaslarımız güçlendikçe dinlenme süresi kısaltılır. Bu şekilde yapılan egzersiz 10 kez tekrar edilir. Sabah, öğlen ve akşam olmak üzere toplam 3 set şeklinde yapılır. Daha sonra haftada 1 set ilave edilerek 6-8 sete ulaşılır. Her bir seti değişik pozisyonlarda yapmak daha iyi bir kas gücü artışı sağlar. Burada amaç tüm kas liflerinin yerçekimine karşı çalıştırılması ve mükemmel bir kas gücü artışı sağlanmasıdır. Ön grup kaslarımız iyice güçlenince karın kaslarını güçlendirme egzersizleri de ilave edilir. Bu egzersizlerin diğer egzersizlere göre üstünlüğü her yerde yapılabilmesidir, özel bir mekan gerektirmez. Hasta evde, işte, arabada otururken yapabilmektedir. Önemli olan egzersizin hatırlanmasıdır. Bunun için egzersiz yapmayı hatırlatacak notlar her yere asılabilir.

Sıkışma tipi idrar kaçırmanın altında idrar torbası tümörü ya da idrar yolu enfeksiyonu neden olarak yer alabilir. Bunlar gerekli muayene ve tektikler sonucu kesinleşir. Bu durumda ihmalkar davranılmamalıdır. İdrar kaçırmanın geçici nedenleri beslenme ve stres ile ilişkili olup, gerekli önlemler ile sorunsuz başa çıkılabilir.

Tüm hastalarımıza sağlıklı bir yaşam ve yaşlanma dileği ile,

Prof. Dr. Ayşe Karan